Tradytory krakowskich fortów. Przegląd rozwiązań w aspekcie taktycznym. Część ósma.

Tradytor fortu rdzenia „Bastion IVa” (1908r.).

Stanowił element ograniczonej modernizacji fortu poligonalnego, reditowego, z lat 50-tych XIXw. Pierwotnie było to dzieło wysunięte, opatrzone numerem 12. W latach 80-tych XIXw. zostało włączone do, poszerzonego w kierunku północnym, poligonalnego rdzenia jako „Bastion IVa”. Po 1907r. fort wszedł w skład tworzonego nowego rdzenia twierdzy.

 

Lokalizacja tradytora w obrębie fortu (lewy, dolny róg).

Lokalizacja

Budowlę umieszczono w narożniku szyi i lewego barku fortu, w miejscu znajdującego się tu uprzednio wału.

Forma

Zasadnicza część budowli, ma postać jednokondygnacyjnego schronu, nadbudowanego powyżej muru oporowego skarpy fosy. Połączono go ze starszym schronem przybramnym za pomocą poterny. W polu ostrzału uzbrojenia artyleryjskiego wyprofilowano w przedstoku równię ogniową, sięgającą około 25m na zewnątrz fosy.

 

Rzut tradytora oraz elementów pierwotnej konstrukcji fortu (kolor jasno szary). 3d - poterna ze schodami; 3e - izba bojowa; 3f - magazyn amunicji.

Układ funkcjonalny

Tradytor został skomunikowany z położonym za lewą bramą główną dziedzińcem, poprzez istniejące pomieszczenie wartowni. W jego ścianie, od strony wału, przebito wejście do poterny mieszczącej schody prowadzące na poziom izby bojowej. Mieściła ona dwa stanowiska armat, rozdzielone stanowiskiem kierowania ogniem. Z izby bojowej można było dostać się do magazynu amunicyjnego, zlokalizowanego od strony zapola.

 

Główne dzieła obronne nowego rdzenia, od nr 1 do IVa oraz sektor ostrzału dział tradytora. Kolor jasny - donośność granatem, kolor ciemny - donośność szrapnelem.

Zadanie bojowe

Stanowiska ogniowe wyposażono w dwa działa 9cm Kanone M.4. Posiadały one donośność max. 6.4km. Sektor ostrzału wynosił 40 stopni. Ogień ukierunkowano w stronę, wznoszonego w tym czasie, nowego fortu NZW 10 oraz starszego fortu reditowego Nro 9 „Krowodrza” (funkcjonującego jako dzieło wysunięte rdzenia). Prawa skrajnia sektora ostrzału obejmowała koryto Prądnika wpływającego do twierdzy na zachód od Toń. Lewa skrajnia sięgała poza linię kolejową biegnącą w stronę Śląska. Ogień mógł sięgnąć teoretycznie niemal po dzieła pierścienia zewnętrznego. Pozwalało to podjąć ostrzał boczny przedpola fortów rdzenia nr 8 do 10, czołowo ostrzeliwać podejścia do rdzenia od strony Bronowic Wielkich oraz linię kolejową od strony zachodniej. Działa tradytora krzyżowały swój ogień z bateriami dział przeciwszturmowych na prawych barkach fortów od N-8 do N-10. Pod względem funkcji tradytor odpowiadał odkrytym półbateriom dział przeciwszturmowych, wykonywanych w barkach nowobudowanych fortów rdzenia. Wyższy stopień zabezpieczenia stanowisk wynikał najprawdopodobniej z silniejszej ekspozycji dział na starym forcie o wyniosłej sylwecie.

 

Widok tradytora od południowego zachodu. Z lewej strony ściana bojowa ze strzelnicami armat i otworem obserwacyjnym. Z prawej ściana od zapola z otworem okiennym magazynu amunicji.

Konstrukcja, narażenie na ostrzał

Schron posadowiono na istniejącej konstrukcji muru oporowego skarpy, posiadającym od wnętrza gęsto rozmieszczone przypory. Zasyp ziemny na styku z murem oporowym wybrano i wymieniono na zasyp gruzowo-piaskowy. Mieszana konstrukcja schronu posiadała następujące grubości: kamienna ściana narażona 1.20-1.45m, osłonięta dodatkowo kamiennym materacem detonująco-drenażowym grubości do 1.00m i nasypem ziemnym; betonowa ściana ze strzelnicami 1.05m, pozostałe ściany 0.90-1.15m; betonowy stropodach na belkach stalowych 0.80-0.90m. Otwory strzelnic posiadały rozglifienie stopniowane przeciwrykoszetowo i prawdopodobnie odłamkoodporne okiennice blaszane. Otwór obserwacyjny ze stopniowaniem przeciwrykoszetowym wzmocniono płytą pancerną grubości 14mm. Poterna posiadała ściany grubości 1.20m i sklepienie 1.40m.

Z założenia fortyfikacje rdzenia twierdzy zagrożone były jedynie ogniem artylerii lekkiej, stanowiącej wsparcie oddziałów jakie przedarły by się do wnętrza twierdzy. Prezentując wyjątkowo mały cel, tradytor był słabo narażony na trafienie ogniem stromotorowym. Prowadząc ogień płaskotorowy można było wykorzystać fakt braku ucha osłonowego dla ściany bojowej, co pozwalało ostrzelać ją spoza sektora ostrzału dział tradytora. Ostry kąt trafienia wykluczał w zasadzie możliwość zniszczenia samej ściany, w razie jednak trafienia do wnętrza glifu strzelnicy, możliwe było porażenie lufy broni lub jej obsługi.

 

Przekrój pionowy tradytora. Od prawej: wejście z pomieszczenia wartowni, poterna ze schodami, izba bojowa. Pod posadzką tej ostatniej zasyp kamienny pomiędzy przyporami muru skarpowego wału. Zwraca uwagę odmienne rozwiązanie przekrycia poterny (betonowe sklepienie) i izby bojowej (stropodach stalobetonowy).

Wyposażenie

Działa posiadały lawety mocowane obrotowo do kotew osadzonych w posadzce w sąsiedztwie otworu strzelnicy. Na wyposażeniu stanowiska kierowania ogniem znajdowała się zapewne luneta celownicza. Wobec bezpośredniego sąsiedztwa magazynu amunicyjnego, w izbie bojowej składowano jedynie niewielki, podręczny zapas amunicji. Budowla posiadała wentylację grawitacyjną, prowadzoną w kanałach ściennych. W ścianie magazynu amunicji wykonano okno, zamykane okiennicami pancernymi.

c.d.n.